Trong tiếng Việt, không ít cặp từ gây nhầm lẫn chính tả, và giẫm hay dẫm là một ví dụ tiêu biểu. Dù từ điển chỉ công nhận “giẫm”, nhưng trong thực tế đời sống, “dẫm” vẫn xuất hiện với tần suất khá lớn. Vậy nguyên nhân nào tạo ra sự khác biệt này, và đâu là cách sử dụng đúng chuẩn? 1. “Giẫm” trong từ điển – chính tả chuẩn Theo Từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê, 2003), giẫm có nghĩa là đặt bàn chân lên một vật hay một chỗ nào đó, có thể vô tình hoặc cố ý. Nghĩa mở rộng bao gồm: Giẫm chân tại chỗ: chỉ sự trì trệ, không tiến bộ. Giẫm lên vết xe đổ: lặp lại sai lầm cũ. Giẫm đạp lên nhau: chen lấn, xô đẩy. Có thể thấy, giẫm không chỉ mang nghĩa gốc (hành động dùng chân) mà còn mở rộng sang nghĩa bóng, được dùng phổ biến trong văn học, báo chí, ngôn ngữ đời sống. Điểm quan trọng: trong tất cả các bộ từ điển chuẩn, chỉ có “giẫm” chứ không hề tồn tại mục từ “dẫm”. 2. “Dẫm” trong đời sống – thói quen khó bỏ Mặc dù từ điển không công nhận, nhưng trên thực tế, không ít người viết hoặc nói “dẫm chân”, “dẫm đạp” thay vì “giẫm”. Nguyên nhân có thể đến từ: Phát âm vùng miền: Ở một số phương ngữ, âm gi và d phát ra gần giống nhau, khiến người dùng dễ nhầm lẫn khi viết. Thói quen ngôn ngữ: Khi nghe quen tai, người viết thường mặc định rằng “dẫm” là đúng. Ảnh hưởng mạng xã hội: Trong các bài đăng không kiểm duyệt kỹ, “dẫm” được sử dụng tràn lan, khiến nhiều người tin rằng đây là cách viết hợp lệ. Một ví dụ dễ thấy là khi gõ từ khóa “dẫm chân tại chỗ” trên Google, bạn vẫn sẽ nhận được hàng nghìn kết quả – chứng tỏ lỗi chính tả này đã trở nên phổ biến. 3. Tại sao cần giữ “giẫm” là chuẩn? Ngôn ngữ luôn có sự biến đổi, tuy nhiên, chính tả cần sự thống nhất. Nếu “giẫm” và “dẫm” cùng tồn tại song song, sẽ gây rối loạn trong văn bản hành chính, sách giáo khoa, và cả hoạt động học thuật. Hơn nữa, khi xét về lịch sử ngôn ngữ, “giẫm” vốn có gốc Hán Việt, liên quan đến chữ 踐 (tạm đọc: tiễn), nghĩa là giẫm, đạp. Trong khi đó, “dẫm” chỉ là biến âm phát sinh từ thói quen phát âm và không có cơ sở từ nguyên. 4. Cách khắc phục thói quen dùng sai Để dần loại bỏ nhầm lẫn giữa giẫm/dẫm, có thể áp dụng một số biện pháp: Giáo dục từ sớm: Trong nhà trường, cần nhấn mạnh và cho học sinh luyện tập phân biệt “giẫm” và “dẫm”. Truyền thông ngôn ngữ: Các cơ quan báo chí, xuất bản cần thống nhất chỉ dùng “giẫm”. Công nghệ hỗ trợ: Bộ gõ tiếng Việt, ứng dụng kiểm tra chính tả có thể tích hợp tính năng phát hiện lỗi khi gõ “dẫm”.
